Władysław II Jagiełło, założyciel dyn. Jagiellonów, ur. ok. 1351 lub 1361, zm. 1 VI 1434, Gródek Jagielloński (ob. Horodok, Ukraina), wielki książę litewski od 1377, król polski od 1386, syn Olgierda, wielkiego księcia litewskiego, i Julianny, księżny twerskiej, brat m.in. Skirgiełły i Świdrygiełły; ojciec m.in. Władysława III (zwanego Warneńczykiem) i Kazimierza IV Jagiellończyka, stryjeczny brat Witolda. Początkowo dzielił rządy ze stryjem Kiejstutem, którego usunął 1382, obejmując samodzielne rządy w państwie. W tymże roku zawarł rozejm z Krzyżakami, którzy zagrażali pogańskiej dotąd Litwie politycznie i gospodarczo (odcięcie od Bałtyku), tracąc zachodnią część Żmudzi oraz zobowiązując się do chrystianizacji kraju. Wkrótce nawiązał kontakty z możnymi w Małopolsce, występując jako pretendent do ręki Jadwigi i polskiej korony; korzyści związku z Polską były dla Jagiełły oczywiste: uzyskanie nie tylko tytułu królewskiego i przewagi w rywalizacji z Witoldem, ale także przyjęcie chrześcijaństwa w obrządku zachodnim, niepomiernie wzmacniające pozycję Litwy zarówno wobec Krzyżaków, jak i podporządkowanej jej prawosławnej Rusi. Zawarł więc 1385 w Krewie układ o małżeństwie z królową Polski Jadwigą i połączeniu unią Wielkiego Księstwa Litewskiego z Polską; 1386 przyjął w Krakowie chrzest i imię Władysław, poślubił Jadwigę i został koronowany na króla Polski; potwierdził przywileje szlachty i zobowiązał się odzyskać utracone przez Polskę terytoria. Wkrótce przystąpił do organizacji biskupstwa w Wilnie i chrystianizacji kraju; po kilku latach ułożył trwale swoje stosunki z Witoldem, oddając mu 1392 władzę namiestniczą, a 1401 — wielkoksiążęcą w Wilnie (sam zachował tytuł najwyższego księcia Litwy). Już na początku panowania rozwinął aktywną politykę zagraniczną: 1387–88 wcielił do Korony część ziem ruskich, 1387 przyjął hołd lenny wojewody mołdawskiego, a wkrótce wołoskiego, nawiązał też przyjazne stosunki z książętami mazowieckimi i słupskimi. Bezpotomna śmierć Jadwigi osłabiła pozycję Władysława Jagiełły jako króla Polski, co sprawiło, że aktem unii wileńsko-radomskiej 1401 potwierdzono stosunki między Wielkim Księstwem Litewskim a Polską, król zaś 1402 poślubił wnuczkę Kazimierza III Wielkiego, Annę Cylejską. Zaostrzały się stosunki z Krzyżakami; po układzie w Raciążku 1404 nastąpił 1409 najazd wojsk krzyżackich na ziemię dobrzyńską, rozpoczynający tzw. wielką wojnę z Zakonem; znakomite zwycięstwo dowodzonych przez Władysława Jagiełłę wojsk polsko-litewskich pod Grunwaldem 1410 nie zostało w pełni wykorzystane (toruński pokój 1411), załamało jednak potęgę państwa krzyżackiego, znacznie wzmocniło międzynarodowe znaczenie państwa polsko-litewskiego (widoczne m.in. na soborze w Konstancji 1414–18) oraz samego Władysława Jagiełły. Dalsze wojny z Krzyżakami (1414, 1419, 1422) przyniosły zwrot terytoriów zagarniętych przez Zakon na Kujawach i jego rezygnację z pretensji do Żmudzi. Stosunki polsko-litewskie zacieśnił Władysław Jagiełło, na zasadzie równorzędnego, trwałego związku, unią w Horodle 1413. Pod wpływem polskiego duchowieństwa, sam też żywo zainteresowany utrzymaniem dobrych stosunków z papiestwem, odrzucił 1420 propozycję husytów objęcia tronu czeskiego, a co więcej — 1424 wydał antyhusycki edykt wieluński. Nie mając męskiego potomka, po śmierci swej trzeciej żony (od 1417), Elżbiety Granowskiej, 1422 poślubił ruską księżniczkę Zofię (Sonkę) Holszańską. Już wówczas, a zwłaszcza po przyjściu na świat królewskich synów (1424 i 1427), powstała potrzeba zjednania dla ich sukcesji możnowładców i szlachty polskiej; przychylność tę zapewniło wydane przez króla aktów gwarantujących szlachcie dawne przywileje oraz przynoszące nowe (czerwiński przywilej 1422, jedlneński przywilej 1430); król zaś uzyskał zapewnienie elekcji jednego ze swoich synów (panowanie Jagiellonów nie opierało się na prawie dziedziczenia, ale na elekcji, niewychodzącej w praktyce poza potomków Władysława Jagiełły). Zręczny polityk, pełen umiaru i wytrwałości, był także wybitnym dyplomatą i wodzem; poprzez rozsądny kompromis potrafił zneutralizować separatyzm litewsko-ruski oraz nawiązać trwałą i dobrą współpracę z początkowym rywalem, Witoldem; sam niewykształcony, rozumiał jednak potrzebę oświaty i nauki — trwałym jego dziełem było odnowienie 1400 Akademii Krakowskiej.

S.M. KUCZYŃSKI Król Jagiełło ok. 1351–1434, Warszawa 1985;

J. KRZYŻANIAKOWA, J. OCHMAŃSKI Władysław II Jagiełło, Wrocław 1990.

Treść biogramu pochodzi z bazy wiedzy WN PWN, zobacz także: Encyklopedia PWN (https://encyklopedia.pwn.pl), Słowniki języka polskiego (https://sjp.pwn.pl), i Słowniki obcojęzyczne (https://translatica.pl).